Daags voor de verkiezingen lijkt de verdeeldheid in ons land groter dan ooit. Met aan de ene kant kiezers die er niet uit zijn welke bolletjes ze in het stemhokje gaan aanvinken, en aan de andere kant een onafwendbare opmars van extreem rechts. Het vertrouwen in de politiek is ver zoek, en dat is precies wat tegenstanders uit niet-westerse landen willen bereiken. Ze verspreiden desinformatie en valse boodschappen met slechts één doel: twijfel zaaien en landen destabiliseren. Het is hoog tijd voor de politiek om dit probleem te erkennen.
De voorbije jaren is onze definitie van oorlog veranderd. Het klassieke onderscheid tussen oorlog en vrede is aan het vervagen. Onze digitale wereld lijkt voortdurend in oorlog verwikkeld, met valse nieuwsberichten, deep fakes en Artificiële Intelligentie (AI) als wapens. Cyber is de spiegel van het geopolitieke schaakspel. Landen zoals China en Rusland hebben strategisch nagedacht over manieren om het westen te ondermijnen. En daar lijken ze steeds beter in te slagen.
Verkiezingen manipuleren met cyber crime
Ondanks de nabijheid van conflicten in Oekraïne en de Gazastrook voelen we ons dankzij een sterke organisatie als de NAVO veilig en soms zelfs een tikkeltje superieur. Intussen lijken tegenstanders te beseffen dat ze de directe confrontatie niet hoeven aan te gaan. Ze moeten de NAVO immers niet letterlijk verslaan. Twijfel en verdeeldheid zaaien is veel doeltreffender.
Laten we een paar recente voorbeelden bekijken. In Taiwan kregen miljoenen mensen begin dit jaar kort voor de verkiezingen een audiobestand te horen dat de prowesterse kandidaat in een negatief daglicht stelde. Volgens een onderzoek van Microsoft had dat bestand een cruciale impact op de verkiezingsresultaten. Dichter bij huis gebeurde haast hetzelfde in Slovakije, waar een van de topkandidaten in een door AI opgestelde boodschap liet uitschijnen dat hij de verkiezingen had gemanipuleerd. Hoewel er geen bewijs is dat de resultaten hierdoor in een andere plooi gevallen zijn, mogen we er zeker van uitgaan dat hun invloed nefast was.
Diezelfde manipulatie zou zomaar in ons land kunnen gebeuren. Sterker zelfs, we mogen wellicht stellen dat het al aan de gang is. Verkiezingen hacken is in theorie onmogelijk, omdat het over een heel gedecentraliseerd concept gaat. Maar als tegenstanders erin slagen om die verkiezingen op één plek te beïnvloeden en langs dat kanaal twijfel te zaaien, dan kunnen ze met propaganda bepaalde aspecten uitvergroten en de politieke agenda gaan bepalen. Het is geen toeval dat een gevoelig thema als migratie meer dan ooit de debatten domineert. Het zorgt ervoor dat burgers weinig vertrouwen hebben in de verkiezingen en in overheidsinstellingen die hen bedienen.
Hybride oorlogsvoering
Waarom die verdeeldheid zo belangrijk is? Voornamelijk omdat het de overheid ondermijnt en de daadkracht wegneemt om snel beslissingen te nemen. In een fysieke oorlog zijn de eerste 48 uren vaak doorslaggevend voor het al dan niet slagen van een militaire operatie. Verdeeldheid in de EU over bijvoorbeeld het zenden van hulp kan in dat geval voor net voldoende vertraging zorgen. Dat is wat we hybride oorlogsvoering noemen – een oorlog die niet alleen aan het front, maar ook in de digitale wereld wordt uitgevochten.
We mogen onze politieke tegenstanders zeker niet onderschatten; ze hebben onze zwakke plek gevonden – de achilleshiel van onze democratie, zeg maar. Wat kunnen we hier dan tegen doen?
Concreet moeten we op drie niveaus voor een kentering zorgen. In de eerste plaats moeten we de bevolking voorbereiden en helpen om de juiste mindset te kweken. We moeten hen leren omgaan met de onafgebroken stroom van desinformatie die op hen afkomt.
Finland is op dit gebied een van de meest succesvolle landen in Europa. Hun recept is eenvoudig: begin er vroeg genoeg aan. Dan denken we natuurlijk vooral aan scholen die nieuwe generaties klaarstomen om in deze samenleving te gedijen. Kinderen moeten al op jonge leeftijd beseffen dat deze hybride oorlogsvoering volop aan de gang is. Maar educatie mag zich niet tot de schoolbanken beperken. Ook oudere generaties moeten we meekrijgen. Naast het onderwijs vormt bedrijfsleven daarom een tweede niveau. Bedrijven moeten mee zoeken naar oplossingen op het technologisch schaakbord en hun mensen bewust maken van de problematiek.
Vertrouwen in politiek herwinnen
Tot slot is er een andere, nog grotere uitdaging die we moeten aanpakken: het vertrouwen in de overheid herstellen. Grote overheidsinstellingen moeten de burger terug aan hun kant krijgen, want onze tegenstanders maken momenteel dankbaar gebruik van het wantrouwen dat er heerst.
Op dit gebied is Oekraïne een mooi voorbeeld van een land dat in moeilijke omstandigheden grote stappen vooruit zette. Zo lanceerde de overheid de DIA-app, een tool die de samenleving in grote mate heeft gedigitaliseerd. Enerzijds uit noodzaak: koppels gebruiken de app om op afstand met elkaar te trouwen (wat noodzakelijk is om het lichaam van een gesneuvelde partner aan het front te kunnen claimen). Anderzijds benutten Oekraïners de app voor praktische zaken zoals het opstarten van bedrijven, en zelfs voor het doorgeven van Russische aanvalsposities. Maar het is bovenal een tool die de overheid toelaat om burgers op een betrouwbare manier te informeren.
Als we het vertrouwen in onze overheid willen herwinnen, dan moeten politici het probleem in eerste instantie durven uitspreken. Door hun kiezers te vertellen dat deze hybride oorlogsvoering een probleem vormt en dat ze ook zelf in de val zijn getrapt. Op dit moment lijkt het voor veel burgers alsof politici enkel ruzie maken en niet in staat zijn om beslissingen te nemen. Het perfecte bewijs dat de strategie van onze tegenstanders werkt.
Een turbulente vlucht voor onze democratie
Uiteindelijk moeten die drie niveaus zoveel mogelijk samenkomen. Onderwijs, bedrijfsleven en de politiek moeten met elkaar communiceren. Hiervoor zijn beurzen zoals de recente expo Cybersec Europe in Brussel essentieel. Ze brengen verschillende actoren samen om over problemen na te denken en elkaar te inspireren. Maar ook buiten de muren van het beursgebouw moeten we maar eens stoppen met elkaar als concurrenten te bestempelen. We staan voor dezelfde security-uitdagingen en kunnen die enkel vanuit een gevoel van eenheid aanpakken.
Toch is er ook reden voor optimisme. Een technologie zoals AI gaat ons op termijn een pak voordelen opleveren. Maar eerst moeten we het dus onder controle krijgen. Iemand zei ooit dat het lijkt alsof we Jurassic Park gebouwd hebben, maar de hekken vergeten zijn. De vlucht naar een betere toekomst zal daarom met de nodige turbulentie verlopen. En we moeten vooral beseffen dat het simpelweg aanknopen van de veiligheidsriem in dit geval niet zal volstaan.
Auteur: Dave Maasland, Eigenaar & CEO ESET Nederland